به گزارش صبح رزن به نقل از آناج، شیخ محمد خیابانی در خامنه از توابع شهرستان شبستر به دنیا آمده است، پدرش در شهر ماخاچ قلعه داغستان تجارت‌خانه داشت و شیخ محمد در نوجوانی همراه پدر به آنجا رفت ولی بعد از بازگشت به خامنه، کسب و کار تجاری را رها کرد و در تبریز به تحصیل علوم دینی پرداخت.

شیخ محمد خیابانی از اعضای برجسته انجمن ایالتی آذربایجان بود و از ارکان فکری و رهبری آن محسوب می‌شد. او با لباس روحانی و تفنگ بر دوش در سنگرها به دفاع از شهر و ناموس و حیثیت مردم مسلمان در مقابل سپاه متجاوز عین الدوله می‌پرداخت و با مبارزان و مجاهدان در سنگرها می‌خوابید و به آنان دلگرمی می‌داد.

تاریخ صحنه‌ی عبرت است

جنگ مجاهدان تبریزی با محمدعلی شاه و عین‌الدوله ماه‌ها ادامه داشت تا اینکه محمدعلی تصمیم می‌گیرد برای ادامه‌ی مبارزه با مجاهدان تبریزی از دولت‌های بیگانه وام بگیرد تا بتواند قشون را اداره کند در این موقع، انجمن ایالتی به این تصمیم محمد علی شاه، مبنی بر استقراض خارجی برای سرکوبی ملت، به شدت اعتراض کرد و با پیشنهاد شیخ محمد خیابانی، تلگرامی به مجلس سنا و شورای ملی فرانسه مخابره کرده و در آن قید کردند:"در این برهه از تاریخ ایران که مجلس شورای ملی، توسط شاه بسته شده است بدون اجازه مجلس، هر نوع وام از دولت‌های بیگانه گرفته شود، ملت ایران پرداخت آن را به عهده نخواهد گرفت!"

پس از خلع محمد علی شاه از حکومت، انتخابات دوره دوم مجلس شورای ملی آغاز شد. خیابانی سابقه درخشانی که داشت در سی سالگی به نمایندگی مردم تبریز در مجلس شورای ملی انتخاب شد.

آیا خیابانی یک تجزیه طلب بود؟

برخی خیابانی را به عنوان یک تجزیه طلب معرفی می‌کنند اما دلایل متعددی وجود دارد که خیابانی همواره با محور ایران به مبارزه در آذربایجان پرداخته است.

می‌گویند شیخ خیابانی، در میان اجتماع تظاهر کنندگان تهرانی که به اولتیماتوم روس‌ها معترض بودند، به ایراد سخنرانی پر شور پرداخته و با صدای رسایی گفته بود:

« ... استقلال هر ملتی، شرافت اوست اگر نتوانیم کشور خود را نجات دهیم و شرافتمندانه زندگی کنیم لااقل در راه وطن جان خواهیم داد! زیرا در چنین مواقع خطرناک و حساس، زنده ماندن محو شدن است.»

این سخنان آتشین چنان شوری در دل مردم بر پا کرد که فریاد «پاینده باد ایران»، «زنده باد خیابانی» ... تا لحظاتی پس از پایان سخنرانی او در هوا طنین می انداخت.(  دو قهرمان جنبش مشروطه، رحیم رئیس نیا و عبدالحسن ناهیدی ص 209)

اتّصاف خیابانی به دموکرات‌ها و تشکیل مجلس محلی تبریز

خیابانی در سال 1293 و بعد از خروج روس‌ها به سبب اختلافات و جنگ های داخلی خودشان از خاک ایران ، از فرصت استفاده کرد و دوستان آزادیخواه و مبارزش را گرد آورد و کمیته‌ای تشکیل داد. سپس همه نمایندگان دموکرات و آزادیخواه را سراسر آذربایجان به تبریز دعوت کرد و کنفرانسی برگزار نمودند. در این کنفرانس استانی، چهار صد و هشتاد نفر شرکت داشتند. تشکیلات فرقه دموکرات که پنج سال پیش تعطیل شده بود، دوباره تاسیس شد. در همان کنفرانس، انتشار روزنامه "تجدد"، ارگان تشکیلات دموکرات، مورد تصویب قرار گرفت و خیابانی مدیر مسئول و صاحب امتیاز روزنامه شد اما از همان شماره آغازین با مقاله‌ای تحت عنوان "نور حقیقت خواهد تابید" بر لزوم اجرای قوانین مشروطیت و احیای آن تاکید کرد.

در همان سال خیابانی به رهبری فرقه دموکرات آذربایجان برگزیده شد و فرقه دموکرات را توسعه داد و اصلاحات اساسی در آن ایجاد کرد( شرح حال و اقدامات شیخ محمد خیابانی، حاج محمد علی آقا بادامچی تبریزی، چاپ برلین ص 28)

می‌بینیم که خیابانی از ابتدا هرچند جمع مخالفان را اعم از آزادی خواهان و فرقه‌ای‌ها را جمع کرده بود اما هرگز یک فرقه‌ای به معنی سرسپرده به روس‌ها نبود و سعی در اصلاحات جدی برای رسیدن به قوانین مشروطه داشت.

در جریانات مجلس چهارم که وثوق الدوله با دسیسه جلوی ورود نمایندگان آذربایجان به مجلس را گرفت خیابانی سفری به تهران کرد تا بزرگان را به مخالفت وا دارد ولی موفق نشد.

خیابانی وقتی دید از رجال سیاسی، صدایی بر نمی‌آید، به تبریز برگشت. او در تبریز با دعوت آزادیخواهان و دموکرات‌ها، در روز ۲۲ اسفند ۱۲۹۸ "مجلس محلی تبریز" را تشکیل داد و خود به ریاست آن انتخاب شد. کار مجلس محلی تبریز این بود که در مسائل سیاسی و اجتماعی تبریز و آذربایجان، تصمیم گیری کند؛ چون نمایندگان آذربایجان را از رفتن به مجلس شورای ملی محروم کرده بودند. مذاکرات و تصمیم‌های مجلس محلی هر روز در روزنامه تجدد چاپ می‌شد و به اطلاع مردم می‌رسید.

شیخ محمد خیابانی در 17 فروردین 1299 با کمک عامه مردم خائنان دولتی را از تبریز بیرون کرد و عملا آذربایجان بصورت مستقل از 18 فروردین اداره می‌شد.

خیابانی 5 ماه در تبریز حکومت کرد و سرانجام با مکر مخبرالسلطنه و همراهی کلنل روسی که رئیس قزاق خانه تبریز بود  در تاریخ 21 شهریور به شهادت رسید و در قبرستان سید حمزه تبریز به خاک سپرده شد و بعدها آن گورستان هم به مدرسه تبدیل شد و پس از ویرانی، مقبره خیابانی هم از بین رفت.

چرا خیابانی نام آذربایجان را به "آزادیستان" تغییر داد؟

در ایامی که خیابانی در تبریز و آذربایجان حکومت می‌کرد در خانات آران و شروان آن زمان هم خبرهایی بود. محمد امین رسول‌زاده در حرکتی در شمال رود ارس و منطقه‌ی بادکوبه و اران و شروان اقدام به تاسیس یک جمهوری کرده بود که بحث در باره چگونگی شکل گیری آن خارج از مجال این گفتار است.

آنچه مهم است این که محمد امین رسول زاده یک جعل تاریخ فاحش کرد و کاملا رندانه نام آذربایجان را بر این جمهوری تازه تاسیس گذاشت که پیش از آن همیشه به نام های دیگری همچون "آران" نامیده می‌شد. این نام گذاری کاملا سیاسی و مغرضانه بود و شیخ محمد خیابانی با زیرکی که داشت از این اغراض مطلع بود.

شیخ محمد خیابانی در واکنش به این نام‌گذاری، نام آذربایجان را "آزادیستان" گذاشت تا این تبلیغات رسول‌زاده و دارودسته اش را خنثی کند. ضمن اینکه شیخ محمد خیابانی یک عنصر ملی‌گرا و وطن دوست بود. در این رابطه مثلا به سختی در برابر عثمانی‌ها موضع‌گیری کرد و با تبلیغات پان‌ترکیستی که در تبریز رواج یافته بود مقابله کرد. نامگذاری آذربایجان برای منطقه آران، خالی از نظر عثمانی‌ها و اندیشه‌های پان‌ترکیستی نبود و شیخ محمد خیابانی در مقابله با این جریان آزادیستان را مطرح کرد. در واقع اقدام او واکنشی به ادعاهای این گروه و تلاش برای تشکیل جمهوری آذربایجان بود. زبان روزنامه تجدد شیخ محمد خیابانی فارسی بود و او بر ملیت ایرانی تاکید بسیاری داشت.

پایداری این جمهوری مستعجل رسول زاده بیش از دو سال به درازا نکشید و ترکان کمالیست آن را با دولت بولشویکی لنین معامله کردند و منطقه"اران یا "ارّان" با نام آذربایجان همراه با دو جمهوری دیگر قفقاز ضمیمه شوروی گردید. حاکمان جدید نیز نه تنها جبران مافات نکردند و نام آذربایجان را با عنوان جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان برای سرزمین اران نگه‌داشتند بلکه با تئوری‌پردازیهای نادرست و تاریخ سازی‌های دروغین ادعا کردند که آذربایجانیان از ابتدا یک ملت و قوم بوده‌اند که سرزمین آنها در جنگ‌های ایران و روس دو نیم گشته، بخش شمالی آن در مسیر پیشرفت و ترقی و آزادی و رفاه قرار گرفته و بخش جنوبی آن در دست زمامداران ایران اسیر مانده است!

انتهای پیام/م