علیرضا افشار معتقد است که تفکرات اشتباه تعدادی از مدیران در سال های گذشته به پایگاه اجتماعی«مسجد» ضربات جبران ناپذیری وارد کرده است. این گروه از مدیران با حمایت های مادی و کمک های بلاعوض برای استفاده حداکثری از ظرفیت اجتماعی مساجد مخالف هستند و تنها به بهانه دولتی نشدن این اماکن از زیر بار حمایت شانه خالی می کنند! البته افشار در این گفت و گو از راه اندازی مکتب خانه های قرآنی در سراسر کشور خبر داد.

علی البرزی

اشاره :

گفت وگو با علیرضا افشار، قائم مقام وزیر کشور که نقد های جدی نسبت به تفکرات اشتباه گذشته درباره مساجد دارد، زمانی که با موضوع نقش قرآن در کاهش آسیب های اجتماعی آمیخته می شود، از این منظر شیرین می شود که وی دیدگاه ها و نظرات قابل تاملی درباره ارتباط ترویج فرهنگ قرآنی با کاهش آسیب های اجتماعی ارائه می کند و شاه کلید بسیاری از آسیب ها و ناهنجاری های اجتماعی مانند حجاب و اعتیاد را درهمین مسئله می داند.

افشار که سال هاست بر مسند معاون فرهنگی – اجتماعی وزارت کشور تکیه زده است، معتقد است که فعالیت برای ترویج فرهنگ قرآنی باید با راه اندازی «مکتب خانه های قرآنی» آغاز می شود. وی می گوید : باید به دنبال احیای مکتب خانه های قرآنی در کشور باشیم تا به تدریج بتوانیم با بسط وگسترش فرهنگ قرآنی ، بسیاری ازآسیب های اجتماعی را کاهش دهیم. البته افشار انتقاداتی هم نسبت به برخی از مدیران در گذشته و تفکرات اشتباه آنها نسبت به پایگاه اجتماعی «مسجد» دارد و معتقد است که این تفکرات اشتباه ضربات جبران ناپذیری بر این پایگاه اجتماعی مهم وارد کرده است.

حاصل بیش از دو ساعت هم کلامی با علیرضا افشارهم اینک پیش روی شماست.

*******************************************************

*آقای افشار! بسیاری از کارشناسان معتقدند که در سال های گذشته نتوانسته ایم آنطور که باید قرآن و مفاهیم ارزشمند آن را به جوانان آموزش دهیم و به همین دلیل این روزها شاهد افزایش آمار آسیب های اجتماعی در حوزه های گوناگون هستیم، آیا شما هم این نظر را قبول دارید؟ 

این موضوع را باید از دو زاویه و دو نگاه بررسی کنیم. در وهله اول اینکه دین دار بودن و انس گرفتن با قرآن باعث می شود، انسان خود به خود از آسیب های اجتماعی فاصله بگیرد و ارزش ها و اعتقادات و باورهای افراد تقویت شود. برای مثال در ماه مبارک رمضان مشاهده می کنیم که پایین ترین سطح جرایم را در کشور داریم و این هم به دلیل انس گرفتن مردم با قرآن است. در نتیجه این همان ارتباط غیر مستقیم است که هر چقدر فرهنگ دینی و اعتقادات مذهبی افزایش داشته باشد، به تبع آن آسیب های اجتماعی کاهش پیدا می کند.

اما راه دوم و نگاه دیگر، این است که ما با توجه به آیه های قرآن عمل کنیم و مستقیم برویم به سراغ آیاتی که ما را برای مقابله و مهار آسیب های اجتماعی راهنمایی می کند. برای تحقق این موضوع ما طرح ملی «تحول اجتماعی» را برنامه ریزی کردیم. این طرح برنامه ملی کاهش آسیب های اجتماعی و ارتقاء سرمایه و نشاط اجتماعی در کشور است که به تصویب شورای اجتماعی کشور هم رسیده است. دربخش مهمی ازاین طرح برای کاهش آسیب های اجتماعی ما طرح ها و فعالیت های قرآنی را برنامه ریزی کرده ایم، البته برنامه ها و مسابقات قرآنی در کشور زیاد است، اما درطرح تحول اجتماعی در دو موضوع توجه بیشتری داشته ایم و به دنبال اجرایی شدن این دو طرح هستیم.

*اگر اشتباه نکنم، یکی از این طرح ها راه اندازی دوباره مکتب خانه های قرآنی است. 

بله! برنامه اول ما براساس توسعه خانه های قرآنی شهری و یا همان مکتب خانه های قرآنی قدیم در تمام محلات و شهرها است. متاسفانه این مکتب خانه ها به مرور زمان از بین رفتند، اما ما به دنبال احیای دوباره این مکتب خانه ها و خانه های قرآنی هستیم.

با توجه به توافق نامه ای که بین وزارت کشور و اتحادیه تشکل های قرآنی کشورامضاء شده است، با حمایت سازمان تبلیغات و وزارت ارشاد قرار است تا پایان سال ۹۱ ، ۲۵ هزار خانه قرآن شهری ایجاد شود. مقام معظم رهبری هم در این باره توصیه‌هایی داشتند. ما در گذشته به خاطر داریم که بانوان فاضل در منازلشان میزبان کودکانی بودند که آموزش قرآن می‌دیدند و سواد را با آیات قرآنی می‌آموختند.

*از چه زمانی این طرح اجرایی می شود؟ 

این طرح به صورت آزمایشی در برخی از شهرها آغاز شده است و درحال حاضر مرحله شناسایی مربیان قرآنی و بانوان فاضله را طی می کنیم. باید افرادی که صلاحیت برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان را دارا هستند و از نظردانش قرآنی در سطح مطلوبی قرارداند، برای این کار انتخاب شوند تا بتوانند ازعهده این کار و ارتباط خوب و مناسب با کودکان برای فهم و انتقال مفاهیم قرآنی برآیند. همچنین از تشکل‌های قرآنی که مرتبط با سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت ارشاد هستند، دعوت شد تا مباحث آموزشی خود را با رویکرد کاهش آسیب‌های اجتماعی ارائه کنند.

*اما آقای افشار! شما در شرایطی این خبر را اعلام می کنید که در حال حاضر در کشور پایگاه اجتماعی خوبی به نام «مسجد» وجود دارد، چرا از مسجد برای این کار استفاده نمی کنید؟ 

تفاوت مکتب خانه با مسجد این است مکتب خانه آزادی فعالیت بیشتری دارد و درهمه ساعات امکان استفاده از این اماکن وجود دارد، اما مسجد در همه ساعات باز نیست و شاید با مراسم های دیگری با زمان برگزاری کلاس های قرآنی تداخل پیدا کند.

*آیا این درست است که در گذشته تفکرات اشتباهی درباره مساجد در بین برخی از مدیران وجود داشته است؟

البته درموضوع مساجد یک بحث مهم و اساسی وجود دارد، یک اختلاف دیدگاهی از گذشته دربین برخی ازمدیران درباره روش اداره کردن مساجد وجود دارد، تعدادی معتقدند که برای اینکه مساجد دولتی نشوند و هویت مردمی داشته باشند، نمی توانیم به مسجد کمک مالی ارائه کنیم، به همین بهانه سالها هیچ کمکی به مساجد از سوی دستگاه ها و سازمان ها نمی شد.

این تفکرات اشتباه در برخی موارد ضرباتی را به برنامه های فرهنگی و استفاده از پایگاه اجتماعی به نام مسجد وارد کرده است. من با این دیدگاه موافق نیستم و مخالف این نظر هستم. معتقدم که دولت می تواند حمایت لازم را از مساجد داشته باشد، بدون اینکه در مدیرت این اماکن دخالت داشته باشد. مشکل اصلی مسجد و جذب نشدن جوانان به سمت مساجد به فرایند داخلی مسجد مرتبط می شود، یعنی هیات امنا و بخش های گوناگون یک مسجد نقش مهمی برای ایجاد جذابیت و اقدامات ابتکاری برای جذب جوانان دارند.

باید برنامه های مساجد متنوع و با توجه به نیاز روز جوانان باشد، کارکرد مسجد تنها برای اقامه نماز و نیایش نیست. مساجد ظرفیت بالایی دارد که باید از این ظرفیت ها استفاده شود. در حال حاضر کانون های مساجد زیادی در کشورفعال هستند، اما از ظرفیت های این کانون ها به درستی استفاده نمی شود. 

*اما به نظر می رسد در سال های گذشته از پایگاه اجتماعی تاثیرگذاری به نام «مسجد» هم غافل شده ایم؟ 

بله! با این موضوع موافقم، اما در این مورد مکتب خانه ها بیشتر پاسخگوی نیاز جامعه برای انتقال ارزش ها و مفاهیم قرآنی است. احیای این مکتب خانه های قرآنی آثار و نتایج مثبت و خوبی در جامعه خواهد داشت. اما برنامه دوم ما در مجموعه طرح تحول اجتماعی این است که به کلیه سازمان ها و دستگاه های اجرایی ، سازمان های مردم نهاد و هرمسئول و مدیری که مرتبط با جامعه سرو کار دارد، ابلاغ کرده ایم که دربرنامه های خود به آیات و روایاتی که مرتبط با جوانان اشاره مستقیم داشته باشند و در تمامی دوره های قرآنی که در کشور برگزارمی شود، توصیه کرده ایم که بیشتر از آیاتی استفاده کنند که به طور مستقیم با کاهش آسیب های اجتماعی در ارتباط است.

* اما در سال های گذشته با یک مشکل اساسی در این حوزه مواجه بوده ایم، برای اینکه بتوانیم یک جوان را در کشور به سمت قرآن و مفاهیم قرآنی تشویق کنیم،باید واعظ و شخص سخنگو از توانایی بالایی در فن بیان و دانش قرآنی برای تشویق جوان برخوردار باشد، اما در کشور این موضوع فراگیر نیست و بسیاری از واعظان این قابلیت و توانایی را ندارند.

برای کودکان و نوجوانان تربیت وآموزش بانوان قرآنی برای مکتب خانه ها اثرگذار است و این مشکل را برطرف می کند، اما برای جوانان به طور طبیعی باید مربیان قرآنی که سازمان تبلیغات و وزارت ارشاد آنها را انتخاب می کند، باید این ویژگی را داشته باشند. اما من پیشنهاد می کنم یک دوره کلاس اخلاق برای واعظان و مربیان قرآن برگزار شود تا این مربیان بیشتر با چگونگی ارتباط با جوانان و چم وخم این کار آشنا تر شوند.

*آقای افشار! انقلاب ایران برمبنای آموزه های قرآنی شکل گرفت،فکر نمی کنید پس از۳۲ سال که از عمر این انقلاب می گذرد، کمی دیر باشد که به فکر ترویج فرهنگ قرآنی برای کاهش آسیب های اجتماعی باشیم؟

البته دراین سال ها فعالیت های ارزشمندی در حوزه ترویج فرهنگ قرآنی انجام شده است.

*اما این روزها کفه ترازو به به سمت آسیب های اجتماعی سنگین تر است! اگر فعالیت اثربخشی انجام شده، پس چرا با این وضعیت در حوزه آسیب ها مواجه هستیم؟

من معتقدم اگر فعالیت های قرآنی در طول این سال ها نبود، این روزها با وضعیت اسفناکی در حوزه آسیب های اجتماعی مواجه بودیم. همین موضوع هم به برکت ترویج فرهنگ قرآنی درسال های گذشته است. البته این را قبول دارم که یک عقب ماندگی در ارائه مباحث قرآنی داشته ایم که باید با شتاب بیشتری جبران شود. ما آنطورکه باید بهره برداری از فضاهای قرآنی نداشته ایم، تمامی کلاس های قرآنی و تشکل هایی که در حوزه قرآن فعال هستند، هر کدام می توانند یک پایگاه ترویج مفاهیم و ارزش های قرآنی باشند.

*شما در صحبت های خود به ارائه راهکارهای مقابله با آسیب های اجتماعی در آیات و روایات قرآنی اشاره داشتید، فکر می کنید در سال های گذشته برای مقابله با ناهنجاری های اجتماعی در طرح ها و برنامه های اجرایی از آیات قرآنی الهام گرفته ایم؟

بله! به طور قطع ما استفاده کرده ایم.

*یعنی در طرح هایی مانند برخورد با بد حجابی و مبارزه با اعتیاد هم از آیات قرآنی الهام گرفته ایم؟

قبل از اجرای هر طرح و برنامه در کشور و در مراحل تدوین طرح ها همواره آموزه های قرآنی را در نظر می گیریم

*پس چرا این روزها با موجی از انتقاد نسبت به اجرای طرح های مرتبط با حجاب و عفاف هستیم و در حوزه مهار اعتیاد چندان موفق نبوده ایم؟

اینکه اثربخشی برنامه ها درحد مطلوب نیست، به دلیل استمرارنداشتن و فراگیر نبودن طرح ها و برنامه ها است،طرح ها و برنامه های قرآنی باید کل کشور را پوشش دهد. درحال حاضر بچه های مذهبی به طورطبیعی از این برنامه های استقبال می کنند، اما گروهی از جوانان که نیاز دارند در جلسات قرآنی شرکت کنند و با مفاهیم قرآنی آشنا شوند، از طرح ها و برنامه ها استقبال نمی کنند و ایراد اصلی کارهم در این موضوع است.

*آقای افشار! بسیاری از خانواده ها با قرآن و مفاهیم آن انس و الفت خاصی دارند و حتی مشاهده می شود که مادران با نذر و نیاز جلسات ختم قرآن در خانه ها برگزار می کنند، اما زمانی که در خانه جلسه ختم قرآن است، جوان همین خانه در کوچه و خیابان با آسیب های اجتماعی دست و پنچه نرم می کند، برای این موضوع چه کار کنیم تا بتوانیم جوان را هم به سمت قرآن تشویق کنیم؟

این موضوع به بحث اوقات فرغت جوانان مرتبط می شود. به همین دلیل یکی از بحث های اصلی و محورهای مهم برنامه های اوقات فراغت طرح های قرآنی است. اما من معتقدم که باید از ابزارهای گوناگون برای انتقال مفاهیم و ارزش های قرآنی در جامعه استفاده کرد و برای تشویق جوانان ابتکارعمل داشت. نگاه وزارت کشور در این عرصه، عمق دهی به فعالیت ها و پرهیز از درافتادن در رفتارهای کلیشه ای و تبلیغات محور است.

*اما حاج آقای افشار! ما به معضل جدی در کشور مواجه هستیم، از یک طرف می خواهیم مفاهیم قرآنی را به جوانان انتقال دهیم و از سوی دیگر درحال حاضر با هجمه گسترده ای علیه اخلاق و اعتقادات مواجه هستیم، برای مثال ما بزرگترین وارد کننده لوازم آرایشی در جهان است، با این وضعیت چه کنیم ، چگونه مفاهیم قرآنی را در این شرایط ترویج دهیم؟

شما فکرمی کنید چرا بزرگترین کشور وارد کننده لوازم آرایشی در جهان هستیم؟ این موضوع به این دلیل است تقاضای لوازم آرایشی در کشور بالا است و تا زمانی که این تقاضا وجود داشته باشد، هر طرح و برنامه ای هم در کشور اجرایی شود، بدون نتیجه خواهد بود. برای کاهش تقاضا باید فرهنگ عمومی بالا برود و این همان مدل کاهش آسسیب های اجتماعی کشور است.

هر تفکری به غیر ازاین اشتباه است و نتیجه آن را مشاهده می کنیم، سال ها است برای مقابله با اعتیاد و آسیب های اجتماعی فعالیت می کنیم، اما بسیاری از برنامه ها بدون ثمر و نتیجه بوده است.

*حضرت علی (ع) در حدیثی می فرمایند :«همواره سعی کنید برای حکمرانی بر مردم و برقراری عدل و عدالت با قرآن حکومت کنید» به نظر شما در سال های گذشته شیوه مدیریتی در کشور در رده های گوناگون با توجه به آیات و روایات قرآن بوده است؟

تا حدودی با مفاهیم قرآنی همراه بوده است، اما دوره های گوناگون با هم متفاوت است، برای مثال در دوره اصلاحات و تکنوکرات ها که با مباحث فنی و تخصصی بیشتر سرو کار داشتند، در بین برخی از مدیران ضعف هایی در این حوزه وجود داشت. اما در دوران فعلی و زمان انقلاب مدیرانی انتخاب شدند که آشنایی کامل با مفاهیم قرآنی داشته اند و در مدریت خود از این مفاهیم استفاده کرده اند.