حذف افق های فکری آوینی

در فیلم چیزی از افق فکری آوینی، ممیزات فکر او  با دیگر جریان های فکری هم دوره اش، دغدغه ها و دردمندی هایش، نگرانی ها و آرزوهایش و تعهد و معتقدات سیاسی و فرهنگی اش و مواردی این چنینی در نمی یابیم.  شهید آوینی در این مستند تصویری کاملاً یکسویه دارد. ارکان شخصیت او تعمداً مغفول می ماند. ارکان شاکله ی شخصیتی و فکری او عبارتند از انقلابیگری، ایمان و اعتقاد قلبی و ایمانی به مبانی انقلاب اسلامی و ولایت فقیه، ستیز فکری و قلمی با تجددگرایان و روشنفکران و غربزدگان، اعتقاد به دفاع فرهنگی از انقلاب و مبانی آن، باور به دفاع مقدس و خون شهدا ، مبارزه با تحجر و جمود فکری ... و در یک کلام، آوینی مؤمن، انقلابی و حزب اللهی.

مبارزه فرهنگی او با روشنفکران و تجددگرایان کاملاً حذف می شود. نسبت صریح وروشن او با رهبر معظم انقلاب تعمداً نادیده گرفته می شود ، آنجا که می نویسد : « عزیز ما، ای وصی امام عشق! آنان که معنای ولایت را نمی دانند در کار ما سخت مانده اند، اما شما خوب می دانید که سرچشمه ی این تسلیم و اطاعت و محبت در کجاست. خودتان خوب می دانید که چقدر شما را دوست می داریم و چقدر دلمان می خواست آن روز که به دیدار شما آمدیم، سر در بغل شما پنهان کنیم و بگرییم. ما طلعت آن عنایت ازلی را در نگاه شما بازیافتیم. لبخند شما شفقت صبح را داشت و شب انزوای ما را شکست. سرِ ما و قدمتان، که وصی امام عشق هستید و نائب امام زمان (ع).» (آغازی بر یک پایان، نشر ساقی، ص 11) و سعی می شود تمام نشانه های انتساب او به جبهه ی فرهنگی انقلاب اسلامی کم رنگ شده یا نادیده گرفته شود و در مقابل تصویری باب دندان روشنفکران و جریان سیاسی فتنه به تصویر کشیده شود.

فیلم در ابتدا می گوید که شهید آوینی « نماد فرهنگی جمهوری اسلامی» است و در انتهای فیلم از زبان زیباکلام می گوید که مشکل آوینی این است که توسط جمهوری اسلامی مصادره شده است! حال آنکه آوینی در دوران هیچ یک از دولتهای جمهوری اسلامی اعم از سازندگی، اصلاحات، عدالت و تدبیر و امید نه تحویل گرفته شد و نه اندیشه هایش قدر دید و بر صدر نشست.

چرا که تفکر آوینی با تفکرات عموم این دولت ها در تعارض جدی و رادیکال بود. پس آوینی نه نماد فرهنگی دولت های جمهوری اسلامی که نماد فرهنگی انقلاب اسلامی است و هم از این رو بودکه رهبربزرگوار انقلاب او را سید شهیدان اهل قلم نامید و اتفاقاً فیلم انحصار ورثه، ناخواسته در تقابل با همین سید شهیدان اهل قلم قرار دارد. آوینی همه ی آوینی است. و فیلم نمی خواهد همه ی آوینی را نشان می دهد.
 

کاش اینقدر که کارگردان محترم روی کامران آوینی و نیز دشمنی نصیری با آوینی تمرکز یافته بود به آوینی کتاب توسعه و مبانی تمدن غرب، آوینی برنامه ی ساعت 25، آوینی کتاب حکومت فرزانگان، آوینی کتاب حلزون های خانه بدوش، آوینی نامه ی معروف به خاتمی، آوینی مقاله ی انفجار اطلاعات ، آوینی برنامه ی سراب، آوینی کتاب هیچکاک ، آوینی سخنرانی چرا روشنفکران مورد اتهام هستند؟ آوینی سخنرانی معروف در «سمینار سینمای ایران بعد از انقلاب»، آوینی مخالف روشنفکران که می نویسد : «وای بر ما اگر اجازه دهیم که روشنفکران وارث انقلاب شوند.» ( حلزونهای خانه بدوش، ساقی ص 34) و در یک کلام همه آوینی می پرداخت. آوینی فیلم اما هیچیک از این آوینی ها نیست.

سروش علیه آوینی 

مثلاً فیلم به ما نمی گوید چرا عبدالکریم سروش در کتاب «رازدانی و روشنفکری» اش آوینی و سوره آوینی را علمدار فاشیسم دینی در ایران می داند و در همان کتاب می نویسد که علم فاشیسم از میانه ی صفحات مجله ی سوره بیرون زده است و بعدها شاگرد صدیق او، اکبر گنجی در کتاب «قرائت فاشیستی از دین و حکومت» با همان ادبیات و به نحوی تفصیلی تر آوینی و سوره را می نوازد! فیلم اینها را به ما نمی گوید. اما تا دلتان بخواهد درباره دشمنی نصیری و کیهان با آوینی حرافی می کند.

 

اما روایت فیلم از منازعه نصیری با آوینی. روایتی کاملاً جهت دار ، یک طرفه و غیرمنصفانه. قصد دفاع از نصیری ندارم. اما روایت کاملاً مخدوش است. نگاهی می اندازیم به این منازعه مبتنی بر آثار مرتضی و حوادث مربوط. از میان آثار مرتضی به طور مشخص حداقل کتاب های حلزون های خانه به دوش، آغازی بر یک پایان و رستاخیز جان حاوی مقالاتی رادیکال علیه روشنفکران و تجددگرایان است. مضاف بر نقدهای سینمایی مرتضی در سه جلد آیینه ی جادو که همگی در فیلم نادیده گرفته شده اند. در همه این آثار اما تنها در کتاب آغازی بر یک پایان صفحه 66 و در پاورقی مقاله ی اسلامیت یا جمهوریت که به دعوت روزنامه ی کیهان و نصیری نوشته شده، شهید آوینی با تأکید بر اشتراکات بسیار به اختلاف روشی خود با کیهان در مواجهه با مسائل جامعه سخن تصریح کرده و بر پرهیز از سیاست زدگی و تن دادن به ضرورت های سیاسی تأکید می کند. کل اختلاف نظر شهید آوینی در مجموع آثار او با کیهان در همین پاراگراف خلاصه  می شود.

اما مواجهه کیهان و آوینی یک نقطه انتقادی دارد و دو نقطه ی همراهی. یک نقطه ی انتقادی به مقاله ی کیهان در نقد سوره رجوع دارد. مقاله ای انتقادی به قلم یکی از اعضاء تحریریه ی کیهان در نقد کتاب هیچکاک آوینی . اما آن دو نقطه ی همراهی. یکی انتشار نامه ی شهید آوینی و گروه خنجر و شقایق خطاب به رئیس سازمان صدا و سیما به دلیل حذف نام گروه سازنده از تیتراژ پایانی و همچنین حذف صدای آوینی از متن فیلم. و دیگر ایستادن نصیری و کیهان در ماجرای فیلم عروس در کنار سوره و دفاع از موضع آوینی از فیلم عروس.

تنها روزنامه ای که نامه آوینی را چاپ کرد

در زمانه ی غربت و مظلومیت آوینی در ماجرای خنجر و شقایق، از میان همه مطبوعات وقت، این تنها روزنامه ی کیهان و مهدی نصیری بود که جرأت داشت نامه ی آوینی به محمد هاشمی را منتشر کند. همان نامه ای که آوینی به هاشمی نوشته بود : «شما صدا و سیما را به بوق مفلوکی تبدیل کرده اید.» . همان نامه ای که نصیری به خاطرش و بدلیل شکایت محمد هاشمی به دادگاه رفت. و جالب آنکه در فیلم انحصار ورثه کارگردان همان جدیتی که در به صلابه کشیدن نصیری دارد در برابر محمد هاشمی نشان نمی دهد! و همچنین هیچ نشانی از حمله های روزنامه جمهوری اسلامی به آوینی نیست. حتی دریغ از اشاره ای به نام مسیح مهاجری و حملات ناجوانمردانه روزنامه جمهوری اسلامی به آوینی. 

 

جناب کارگردان  توجه ندارد که  هیچگاه اختلاف دو همرزم در یک جبهه را دشمنی نمی خوانند. آوینی و نصیری دو همرزم بودند در جبهه فرهنگی انقلاب، البته با اختلافات نظری و سلیقه ای که طبیعی هم هست. قطعاً دریافت آوینی به دلیل سن و سال بیشتر و تجربه زیستی غنی‌تر و عمق فکری و فلسفی عمیق‌تر، متفاوت تر و پخته‌تر از دریافت نصیری جوان بوده‌است. اما این دو هیچگاه در مقابل هم نبودند. همرزمانی بودند که علیرغم تفاوت های نظری، در وقت ضرور هم از یکدیگر حمایت هم می‌کردند.مانند ماجرای خنجر و شقایق.

کم نداشتیم در زمان جنگ فرماندهانی چون کاظم رستگار و حسن بهمنی و حاج داود کریمی که به فرماندهی و شیوه  جنگ فرماندهی عالی سپاه در آن زمان انتقاد داشتند و اختلاف نظر جدی، اما هیچگاه کارشان با محسن رضایی به دشمنی نکشید. چرا که خودشان و او را در جبهه های واحد می دیدند علیرغم اختلاف نظرهای گاه جدی و بنیادی. مگر یوسف علی میرشکاک کم با سید مرتضی اختلاف نظر و مباحثه داشت؟ چرا هیچگاه به دشمنی تعبیر نشد؟ حکایت نصیری و آوینی هم در حادترین شکل ممکن همین بوده است. اما از آنجا که روشنفکران اراده به تحریف آوینی و مصادره  او کرده اند می خواهند این حاشیه را چنان بپرورند تا با غلبه آن بر متن آوینی ، مستمسکی سیاسی برای تقطیع آوینی بیابند.

آوینی مثله شده برای تصفیه حساب سیاسی

آوینی تقطیع شده و مثله شده ای که قرار است مستمسک تصفیه حساب جناب کارگردان  با برخی افراد قرار گیرد. بنده هیچ مشکلی با تصفیه حساب شخصی کارگردان با نصیری و کیهان ندارم. مشکل من آنجاست که قرار است آوینی تحریف شده مستمسک این تصفیه حساب باشد و حاشیه بر متن غلبه یابد. اگر مصادره ی آوینی توسط جمهوری اسلامی به قول زیباکلام در فیلم خوب نیست، مصادره ی آوینی برای تصفیه حساب های سیاسی هم به طریق اولی امری مذموم و نکوهیده است. و این همان کاریست که کارگردان در فیلم می‌کند.

از قضا در انحصار ورثه، صادقانه ترین مواجهه با آوینی را مهدی نصیری دارد. او پشت آوینی پنهان نمی شود. می‌گویدآوینی را قدیس نمی‌داند و علیرغم آنکه او را متفکری عمیق و جدی می‌داند و بسیاری از نظراتش را قبول دارد و می‌پذیرد، برخی نظراتش را قابل نقد می‌داند. یعنی همان چیزی که سجاد آوینی در فیلم طلب می‌کند. دیگران اما غالباً خود را در پس آوینی پنهان می‌کنند.

وقتی زم دست پیش می‌گیرد

آنان که داستان مرتضی و سوره را می‌دانند خوب آگاهند که همین جناب زم چه خونها که به دل آوینی نکرد. حالا  آقای  زم هم دست پیش گرفته که پس نیفتد. 

اوج تصفیه حساب سیاسی فیلم که شکل هجو آمیزی به خود می گیرد، جاییست که مراسم تشییع جنازه مرتضی نشان داده می شود همراه با موسیقی فیلم Eyes Wide Shut و قبل ترش، که سخن از آن بوده که همان دشمنان و مخالفین آوینی برای مصادره ی او بر سر جنازه اش جمع شدند. و درست در همین جا چهره ی آیت الله جنتی، مهندس چمران، علی لاریجانی و ... نشان داده می شود. یک هجو سیاسی کامل!

کتاب های آوینی بهترین وکیل مدافع

جناب کارگردان محترم اتفاقاً نیازی به انحصار ورثه نیست. از قضا سید شهیدان اهل قلم، نوشته‌هایی دارد که امروز برای او حکم وکیل مدافعی را دارد که می تواند از او در برابر همه تحریف ها و تهمت ها دفاع کند. بخشی از آنها در قالب کتاب های او منتشر شده اند و بخشی دیگر هنوز در آرشیو مجله ی سوره باقی مانده اند. کافیست نگاهی به آنها بیاندازیم و مطالعه شان کنیم تا بفهمیم آوینی که بود، چه می گفت؟ به چه می اندیشید؟ و با چه کسان و جریان هایی مرزبندی یا همسویی داشت و با چه کسان و جریان هایی ستیز داشت؟ لازم نیست تا برای شناخت او دست به دامان کسانی شد که سعی دارند تا خود را پشت آوینی پنهان کنند.