تولید و اشتغال، دو کلیدواژه‌ای بودند که رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی خود بر آن تأکید فراوان داشتند و این ناشی از دغدغه‌ای است که چه در سطح جامعه و چه در سطح مسئولان کلان کشور به یک مسئله جدی تبدیل شده است. بیکاری یکی از مشکلاتی است که همواره اقتصاد ایران با آن روبرو بوده است و علی رغم اینکه در سال های گذشته برخی شاخص های اقتصادی نظیر رشد اقتصادی و تورم روند رو به بهبودی نسبت به گذشته خود داشته اند، اما بیکاری از جمله شاخص هایی بوده است روندی افزایشی داشته است. 

به گزارش تابناک اقتصادی، شاخص بیکاری در میان سایر شاخص های اقتصادی از آن نظر از همیت بالاتری برخوردار است که علاوه بر آثار اقتصادی، آثار اجتماعی گسترده ای را نیز به همراه خود به بار می آورد و از این رو حل مسئله بیکاری در کشور یک اولویت جدی است. در حالی که نرخ متوسط بیکاری در سطح جهانی و بر طبق آخرین آمار بانک جهانی حدود 6 درصد است، نرخ بیکاری در ایران به بیش از 12 درصد رسیده است و این به معنای سطح بالای بیکاری در کشور نسبت به وضعیت جهانی آن است. 

طبق تعریف مرکز آمار، بیکار به تمام افراد 10 ساله و بیشتر اطلاق ميشود كه: 1- در هفته مرجع فاقد كار باشند (دارای اشتغال مزدبگیری یا خوداشتغالي نباشند) 2- در هفته مرجع و یا هفته بعد از آن آماده برای كار باشند (برای اشتغال مزدبگیری یا خوداشتغالي آماده باشند)  3- در هفته مرجع و سه هفته قبل از آن جویای كار باشند (قدامات مشخصي را به منظور جست وی اشتغال مزدبگیری و یا خوداشتغالي به عمل آورده باشند) و همچنین فرادی كه به دلیل آغاز به كار در آینده و یا در انتظار بازگشت به شغل قبلي جویای كار نبوده، ولي فاقد كار و آماده برای كار بوده اند نیز بیکار محسوب مي شوند. 

بر همین مبنا و بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار که در پایان سال 1395 منتشر شده است؛ نرخ بیکاری در کشور نسبت به سال 94، 1.4 رشد داشته است و به رقم 12.4 درصد رسیده است. همان طور که در نمودار زیر نیز مشاهده می شود، نرخ بیکاری در یک دهه گذشته به بالاترین رقم بعد از سال 1389 رسیده است و از این نظر دغدغه های شکل گرفته از سوی مسئولین کشور در مسئله بیکاری قابل درک و جدی می نماید. البته به این نکته نیز باید اذعان نمود که به طور کلی وضعیت بیکاری در نقاط روستایی از وضعیت بهتری نسبت به نقاط شهری برخوردار است. به طوری که بیکاری در نقاط شهری در حال حاضر نزدیک به 14 درصد است و در نقاط روستایی حدود 9 درصد است. 

نمودار نرخ بیکاری در کشور (به نقل از مرکز آمار)

بررسی ها نشان می دهد که در بین بخش های اقتصاد ایران، بخش خدمات بیشترین سهم در اشتغال کشور را داشته است. بررسي اشتغال در بخش های عمده اقتصادی نشان مي دهد كه بخش خدمات با 50.1 درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش های صنعت با 31.9 درصد و كشاورزی با 18 درصد قرار دارند. 

وضعیت اشتغال در بخش های عمده اقتصادی (به نقل از مرکز آمار)

یکی دیگر از مسائلی که می تواند در مسئله بیکاری قابل توجه باشد مسئله توزیع بیکاری در استان های کشور است. اگر چه نرخ بیکاری در کشور رقم 12.4 درصدی را نشان می دهد، اما نباید این نکته را فراموش کرد که این رقم نشان دهنده میانگین کشوری است و در این میان استان ها و مناطقی هستند که وضعیت های بسیار ناگوارتری دارند. در پایان سال 95 وضعیت استان های کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، اردبیل و کردستان از سایر استان در مسئله بیکاری وخیم تر بوده است و در مقابل، استان های مرکزی، سمنان و زنجان از وضعیت بهتری برخوردار بوده اند. استان کرمانشاه با بیکاری 22 درصدی، بدترین وضعیت در بین استان های کشور از نظر بیکاری را دارا است و چهار محال و بختیاری (20.2 درصد)، اردبیل (15.3درصد) و کردستان (15.2درصد) در رتبه های بعدی قرار دارند. در مقابل و در طرف دیگر ماجرا، استان مرکزی (7.3 درصد)، سمنان (8.6 درصد) و و زنجان (9.7 درصد) بهترین وضعیت از نظر بیکاری در کشور را در اختیار دارند. 

وضعیت بیکاری به تفکیک استان های کشور (به نقل از مرکز آمار)

مسئله ای که در پایان و در مورد اشتغال و بیکاری بایستی به آن اشاره شود، به مسئله نوع اشتغال برمی گردد. یکی از معضلات جدی اقتصاد ایران در شرایط حاضر وجود فعالیت های گسترده نامولد است. فعالیت هایی که عموما بر پایه امور سوداگرایانه و واسطه گری بنا شده است و نه تنها نقشی در ایجاد ارزش افزوده و افزایش سطح تولید ناخالص داخلی کشور ندارد، بلکه به طور ذاتی به انحراف شدید منابع مالی از فعالیت های مولد به سمت فعالیت های نامولد منجر می شود. از همین رو توجه به ایجاد اشتغال مولد که خود زمینه ایجاد ارزش افزوده باشد بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد.