شخصیت و زندگی بزرگان دین و مذهب شیعه همواره در خدمت سعادت بشر و زندگی آگاهانه و عالمانه انسانها قرار داشته است. آنان با همه وجود و هر آنچه که در دستان خود داشتند برای سعادت و خیر مردمان تلاش کردند و در این مسیر جان شیرین خود را تقدیم نمودند. ائمه معصومین ع در طی نزدیک به ۲۵۰ سال مسیری از تقوا، امانت داری و علم و علم ورزی را برای پیروان خود برجای گذارده و با همه سختی ها و مشقات در این مسیر ایستادگی کردند. روش و منش سیره ائمه معصومین و امام شیعه هر یک به تناوب وضعیت جامعه با دیگری متفاوت بوده است اما به تعبیر زیبای رهبر انقلاب تمام زندگی ۲۵۰ ساله ائمه معصومین از پیامبر اکرم ص تا غیبت امام عصر را می توان یک راه،  مسیر و برنامه جامع عنوان کرد.

در واقع به نظر می رسد تعبیر انسان ۲۵۰ ساله بهترین و زیباترین تعبیر است که آیت الله خامنه ای سالها پیش برای مجموع زندگی این بزرگواران عنوان کرده اند.

شهادت مظلومانه این امامان همگی نمایش و نشانی از مظلومیت و ایثار این اسوه های خداوند در روی زمین است. امام جواد ع نیز در تکوین این مسیر ۲۵۰ ساله و الهی نقش، جایگاه و ویژگی برجسته و منحصر به فردی را برای سعادت و عاقبت بخیری بشر ایفا نمودند.

حجت الاسلام مجید گوهری، محقق و پژوهشگری رزنی مقیم قم در گفت و گو با خبرنگار عصر همدان گفت: امام جواد علیه‌السلام، پس از شهادت امام رضا علیه السلام در سال ۲۰۳ق به امامت رسید. دوران امامت ایشان با خلافت دو تن از خلفای عباسی همزمان بود که حدود ۱۵ سال از امامت او در خلافت مأمون (۱۹۳-۲۱۸ق) و ۲ سال در خلافت معتصم (۲۱۸-۲۲۷ق) سپری شد.

وی با بیان سختی های روزگار امامت آن حضرت، ادامه داد: بیشترین دوران امامت امام جواد علیه‌السلام مصادف و معاصر با حکومت مامون است که یکی از زیرک‌ترین و سیّاس‌ترین خلفای بنی‌العباس بود. او که به فلسفه و کلام عقلی و نقلی عنایت داشت و خودش جزو معتزله بود مواضع و سخنان و رفتارهایش دارای تناقضاتی است.

گوهری با بیان اینکه از مصادیق این تناقضات اعتراف او به حق معصومین در حکومت است، افزود: مثلا مامون ضمن دفاع از ساحت ائمه اطهار علیهم‌السلام علی الخصوص امیرالمؤمنین علیه‌السلام بارها به اولویت و حق اهل ‌بیت علیهم‌السلام در بحث خلافت و امامت تصریح کرده است. حتی درباره‌‌ امام جواد علیه‌السلام می‌گوید که علم این‌ها علم لدنّی و خدایی است.

وی با اشاره به حفظ و گسترش مذهب شیعه به عنوان وظیفه اصلی امامان شیعه، ادامه داد: امام جواد علیه‌السلام که ملقب به کوثر ثانی است اقدامات محوری و اساسی انجام دادند تا این دو هدف (حفظ و گسترش تشیع) محقق شود.

راهکارهای محوری و اقدامات اساسی امام جواد علیه‌السلام در حفظ و گسترش تشیع

این پژهشگر حوزه فلسفه و دین با بیان اینکه اولین محور، فعالیتهای امام جواد ع را باید محور فرهنگی و علمی  دانست، اضافه کرد: حدود ۲۵۰ حدیث از جوادالأئمه علیه السلام نقل شده و این روایات در موضوعات فقهی، تفسیری و عقیدتی است. همچنین منابع روایی و تاریخی ۹ مناظره و گفتگو از ایشان گزارش کرده‌اند که چهار مورد آن ها با یحیی بن اکثم بوده است.

گوهری  موضوع این گفتگوها را مباحث فقهی مربوط به حج، طلاق، حد سرقت و مباحثی دیگر همچون ویژگی یاران امام دوازدهم، فضایل ساختگی شیخین و اسماء و صفات خدا عنوان کرد و افزود: در دوره امامت ایشان، فرقه‌های اهل حدیث، واقفیه، زیدیه، غلات و مجسمه فعالیت می‌کردند تا جایی که برخی از شیعیان در مورد جسم بودن خداوند به تردید افتادند اما امام با رد آنها، شیعیان را از نماز خواندن پشت سر کسانی که خدا را جسم می‌دانستند و نیز از پرداخت زکات به آنان نهی می‌کرد.

وی با اشاره به اینکه  سید ابن طاووس در کتاب مُهَجُ الدّعَوات حرز «یَا نُورُ یَا بُرْهَانُ یَا مُبِینُ یَا مُنِیرُ یَا رَبِّ اکْفِنِی الشُّرُورَ وَ آفَاتِ الدُّهُورِ وَ أَسْأَلُکَ النَّجَاهَ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ» از امام جواد علیه السلام نقل کرده و به همراه داشتن این حرز نزد شیعیان متداول بوده و دارای ارزش فراوانی است، گفت: در راستای حرکت فرهنگی، امام جواد علیه‌السلام مثل دیگر ائمه علیهم‌السلام شاگردان خوبی همچون علی بن مهزیار اهوازی و ابن ابی نصر بزنطی را تربیت کرد. بنابراین یکی از کارهای امام، کاربرد روش علمی است.

سازمان وکالت دومین نقش امام جواد ع در تاریخ تشیع

گوهری دومین نقش و ویژگی بارز امام جواد (ع) را در سازمان وکالت برشمرد و افزود: شبکه‌ وکلا که نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در پیشبرد اهداف امامان معصوم علیهم السلام داشته، شبکه‌ای ارتباطی متشکل از امام معصوم علیه السلام و عده‌ای از شیعیان نزدیک و وفادار بود که در عصر امام صادق علیه السلام تأسیس، و با فرارسیدن عصر غیبت کبرا و وفات علی بن محمد سمری آخرین سفیر امام عصر علیه‌السلام (۳۲۹ق) منحل شد.

وی با اشاره به ساختار این سازمان و تشکیلات ،اظهار کرد : این سازمان دارای پنج مرحله بود که مرحله اول آغاز و شکل‌گیری آن با امام صادق علیه‌السلام بود. ایشان وکلایی را در برخی نقاط مثل کوفه، مدینه و خراسان نصب کردند که تعداد آنها شش نفر بود.

گوهری با بیان اینکه در دومین مرحله دوم، انسجام و گسترش فعالیت سازمان وکالت بود که از زمان امام کاظم علیه السلام آغاز شد و تا پایان دوره امامت امام جواد علیه السلام ادامه یافت ،تصریح کرد : مثلا در زمان امام کاظم علیه‌السلام چنان رشدی یافت که وقتی امام شهید شدند، ده‌ها هزار دینار از وجوه شرعی شیعیان نزد آن‌ها بود. تعداد وکلای امام کاظم علیه السلام ۱۳ نفر، تعداد وکلای امام رضا علیه السلام ۱۰ و تعداد وکلای امام جواد علیه السلام بیش از ۱۳ نفر بودند.

این دانش پژوه در حوزه دین با اشاره به ویژگی های زمانه و زندگی حضرت جواد (ع)، گفت: در دوران امامت امام جواد علیه السلام اولا به دلیل گسترش جمعیت شیعه وثانیا به دلیل سنِ کم امام در اوایل امامتش، نقش وکیل در نظارت بر امور روزانه شیعیان به مقدار زیادی افزایش پیدا کرد. در ادامه حضرت جواد علیه‌السلام این شبکه را رشد خاصی دادند.

وی دلیل رشد  این سازمان را  فرصت ۱۷ ساله این امام برحق دانست و اظهار کرد : ایشان یک فرصت ۱۷ساله برای امامت داشتند. امام که حضورشان عمدتاً در مدینه بود، ‌توانستند این شبکه را به خوبی رهبری کنند تا جایی که بر گسترش آن تأکید می‌کردند، چون می‌دانستند در آینده دوره‌ غیبت رخ خواهد داد و شیعیان در دوران غیبت صغری نیازمند شبکه‌ی وکالت خواهند بود و به واسطه‌ی نواب باید به امام عصر علیه‌السلام متصل شوند.

گوهری حفظ شیعه از خطرات را یکی بزرگترین دست آوردهای این اندیشه امام نهم شیعیان دانست و افزود: بنابراین با سیاستی که امام در پیش گرفتند، هم شیعه حفظ شد و گسترش یافت و هم جان خود امام علیه‌السلام و جان شیعیان حفظ شد، چون با درایت از ابزار تقیه و فرهنگی استفاده می‌کردند.

وی آینده نگری را یکی از ویژگی ها برجسته ائمه توصیف کرد و گفت: امام علیه‌السلام آینده را می‌دیدند و جریانی را رهبری می‌کردند که می‌خواستند تا روز قیامت استمرار بیابد. رهبری سازمان وکالت در بخشهای مختلفی صورت می‌گرفت از جمله: نقش دینی و ارشادی، نقش علمی و فرهنگی، نقش اجتماعی و سیاسی، نقش امنیتی و نقش مالی.

گوهری با بیان یکی از نامه های امام (ع) به وکیل خود، گفت: مثلا در نامه مفصّلی که امام جواد علیه السلام به وکیل برجسته‌اش علی بن مهزیار اهوازی پس از تأکید بر این که در سال ۲۲۰ قمری یعنی آخرین سال حیات امام، شیعیان لازم است در موارد خاصی که در نامه ذکر شده، خمس مالشان را به وکلای امام بپردازند، این امر را بدین صورت تعلیل فرمود که: «… فأحببت أن أطهرّهم و أزکیهم، قصد من از این امر تطهیر و تزکیه شیعیانم می‌باشد.»

وی با اشاره به فعالیتهای نظامی سازمان وکالت در عصر امام جواد (ع) به واقعه قم اشاره کرد و ادامه داد: البته این نکته هم حایز اهمیت است که سازمان وکالت در دوران جواد الائمه علیه السلام شکل سیاسی نظامی هم به خودش گرفت. مثلا شورش مردم قم در سال ۲۱۰ق که به کشته شدن یحیی بن عمران وکیل امام، انجامید، نمونه‌ای از این فعالیتها است.

به گزارش صبح رزن، بررسی سیره و زندگی سیاسی و اجتماعی ائمه معصومین (ع) نشان دهنده آن  است که این ائمه معصومین بخصوص امام جواد ع با تکیه بر معارف بر حق شیعه و قدرت شبکه سازی شیعه به دنبال تثبیت  ساز و کارهای ارتباط شیعیان و کادرسازی برای مواقع بحرانی بوده اند. تثیبت جایگاه فقها به عنوان نمایندگان ائمه معصومین و چاره جویی برای دوران غیبت توسط امام جواد (ع) بیانگر آن است که ائمه معصومین همواره مسیرهای کمک به انسانها و شیعیان را برای نجات و پیدا کردن راه سعادت در نظر داشته و برای این مهم جان شیرین خود را تقیدم کرده اند. کادرسازی و ایفای نقش جدی در سازمان وکالت و پرورش علمی و فکری جامعه دو رویکرد اصلی امام جواد (ع) در طول زندگی پربار ایشان بوده است.

انتهای پیام/م