ابتکار روسی در برابر ماشه اروپایی
مسعود براتی

پیش‌نویس قطعنامه‌ ارایه شده توسط روسیه تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ با غیرفعال کردن مکانیزم ماشه است.

روسیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای حل چالش پرونده هسته‌ای ایران در میان اعضای شورای امنیت سازمان ملل توزیع کرده است. بر اساس گزارش الجزیره این پیش‌نویس، قطعنامه ۲۲۳۱ را برای شش ماه تمدید می‌کند، در حالی که در طول این دوره، «هرگونه بررسی ماهوی در مورد هر مسأله‌ای مرتبط با اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)» را به حالت تعلیق درمی‌آورد. همچنین در انتها کشورهای مشارکت کننده در برجام را به بازگشت به میز مذاکره دعوت می‌کند.

در برخی از رسانه‌های ایرانی پیش‌نویس ارایه شده از سوی روسیه را به عنوان تمدید مکانیزم ماشه تعبیر کرده‌اند که این تعبیر اشتباه است. در پیش‌نویس ارایه شده هرچند قطعنامه ۲۲۳۱ از نظر تکنیکی به مدت شش ماه تمدید می‌شود که قابلیت تمدید مجدد نیز دارد، اما در ماده دوم تاکید می‌شود در این طول مدت تمدید «هرگونه بررسی ماهوی در مورد هر مسأله‌ای مرتبط با اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)» را به حالت تعلیق درمی‌آورد.»این تعلیق کردن به معنای غیرموثر شدن مکانیزم ماشه خواهد بود.

مکانیزم ماشه به این صورت عمل می‌کند که شورای امنیت با دریافت اعلانِ یکی از مشارکت کنندگان برجام مبنی بر عدم اجرای تعهدات از سوی یک عضو دیگر برجام وارد یک فرایند ۳۰ روزه می‌شود و اگر قطعنامه‌ جدیدی برای تمدید وضعیت ۲۲۳۱ تصویب نکند، قطعنامه‌های قبلی علیه ایران بازمی‌گردد. مثلا یکی از سه کشور اروپایی می‌توانند با ارایه یک اعلان به شورای امنیت مکانیزم ماشه را فعال کنند. قطعنامه پیشنهادی روسیه زمینه دریافت اعلان توسط شورای امنیت را از میان می‌برد.

به عبارت دیگر در صورت تصویب قطعنامه پیشنهادی روسیه، شورای امنیت می‌پذیرد در طول مدت تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ هیچ بررسی ماهوی مرتبط با قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام را انجام ندهد و به حالت تعلیق درآورد. دریافت اعلان مصداق بررسی ماهوی خواهد بود و در نتیجه شورای امنیت به این موضوع ورود نخواهد کرد و فرایند بازگشت قطعنامه‌ها فعال نمی‌شود.

به بیان دیگر پیشنهاد روسیه تمدید شرایط موجود است با این شرط که اهرم مکانیزم ماشه غیرفعال شود و اعضای برجام نتوانند از آن استفاده کنند. به عبارت دقیق‌تر شورای امنیت تصمیم می‌گیرد که در طول مدت تمدید قطعنامه دیگر هیچ موضوع مرتبط با آن را بررسی نکند.

با پایان دوره تمدید در صورت عدم تمدید مجدد به دلیل پایان یافتن قطعنامه ۲۲۳۱، مکانیزم ماشه نیز پایان خواهد یافت و لذا نمی‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. به عبارت دیگر بعد از شش ماه و فرارسیدن ۱۸ آوریل ۲۰۲۶، اگر قطعنامه جدیدی تصویب نشود، قطعنامه ۲۲۳۱ بدون آنکه بشود از مکانیزم ماشه استفاده شود، پایان پیدا می‌کند. تصویب قطعنامه جدید نیز بر اساس فرایند شورای امنیت باشد که به معنای امکان استفاده از حق وتو باشد.

ابتکار عمل روسیه فضا را برای کشورهای اروپایی جهت استفاده از مکانیزم ماشه سخت‌ می‌کند و ادعای آنها را برای فرصت دادن به دیپلماسی زیر سوال می‌برد. بعید است اروپایی‌ها و آمریکا با این پیش‌نویس موافقت کنند.