در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که رسانه‌ها زاویه نگاه ما به جهان را تعیین می‌کنند. بالاتر آن که در این زمانه حقیقت آن‌چیزی است که رسانه‌ها انتخاب و ارایه می‌کنند.

در این میان از یک سو حجم عظیمی از پیام‌های رسانه‌ای را اطلاعات بیهوده، غیرمفید و مضر تشکیل می‌دهند و از سوی دیگر انسان سرگرمی‌خواه و کم‌عمق امروزی در برابر پیام‌های رسانه‌ای تسلیم محض است.

مثال‌های فراوانی وجود دارد که تصویر به نمایش در آمده از جهان در رسانه‌ها، تصویری به غایت انحرافی از واقعیت است. اما ما آن چه را در رسانه‌ها می بینیم تا حد زیادی به عنوان بازتابی از واقعیت می‌پذیریم.
چرا به راحتی پیام‌های رسانه‌ای را می‌پذیریم؟ مشکل از رسانه است یا از ما؟

اگر اندکی با شگردهای تبلیغاتی و «فن اقناع» آشنا باشیم می‌فهمیم که رسانه‌ها برای جهت دهی به واقعیت‌های پیرامونی از روش‌های مختلف کلامی، تصویری و روانی استفاده می‌کنند.

ما چاره‌ای نداریم جز این که در این عرصه (جنگ نرم، عملیات روانی، فن اقناع و ...) فرزندانمان را به سپر «منطق و تفکر انتقادی» مجهز کنیم. در این نبرد شبانه‌روزی یا فرزندانمان می‌توانند با سپر «منطق و تفکر انتقادی» از خودشان دفاع کنند و یا خدای ناکرده از بین می‌روند. به قول معروف: «یا با سپر، یا بر سپر^*»

یک سوال مهم: چرا پیام‌های رسانه‌ای چنین اقناع کننده‌اند؟
یک پاسخ هوشمندانه: چون ما به ندرت این پیام‌ها را زیر سوال می‌بریم.
پس یک روش کارآمد در مواجهه با پیام‌های رسانه‌ای استفاده از پنج سوال اساسی سواد رسانه‌ای است:

۱- چه کسی این پیام را ایجاد کرده ‌است؟ (فرستنده)
۲- افراد مختلف چه برداشت هایی می‌توانند از پیام داشته باشند؟ (گیرنده / مخاطب)
۳- چرا این پیام ارسال شده؟ (نیت / هدف)
۴- از چه فن‌هایی برای جلب توجه من به پیام استفاده شده است؟ (تکنیک / ابزار)
۵- چه ارزش‌ها، سبک زندگی و جهان‌بینی‌ای در پیام بازنمایی شده است؟ (محتوا / پیام)

کارآمدی این پنج سوال را دراین مثال‌ها بررسی می‌کنیم:

فرستنده (منبع): مجهول و غیرقابل دسترسی؛ نیت: اغواگری با استفاده از کلمه معجزه‌آسا

فرستنده: ناشناس و نامعتبر؛ تکنیک: واقع‌نمایی و حس برانگیزی با تصاویر تکان دهنده و دقت نمایی در ذکر جزییات

فرستنده: متناقض (خبر از اسناد محرمانه‌ی منتشرنشده‌ی مخفی شده!)؛ محتوا: اثبات حقانیت اسلام با مسلمانان جعلی

برای تجهیز فرزندان به سپر «منطق و تفکر انتقادی» اقداماتی در این پنج مرحله پیشنهاد می‌شود:

۱- مبانی اندیشه: آموزش مبانی معرفتی، اجتماعی و تاریخی مورد نیاز
۲- علم منطق: آموزش منطق (دانش شناسایی و ارائه روش درست اندیشیدن)
۳- فن اقناع: آشنایی با فن اقناع و بررسی مثال‌های رسانه‌ای فریب و اقناع
۴- گفتگوی انتقادی: گفتگوی انتقادی سازنده (و نه مخرب) درباره‌ی پیام‌های رسانه‌ای در حین مصرف آن‌ها
۵- مرجع شناسی: آشنایی با منابع معتبر علمی و مراجع پاسخگویی به شبهات

به خاطر داشته باشیم تجهیز فرزندان به «منطق و تفکر انتقادی» یک گام مؤثر به سوی تربیت رسانه‌ای در خانواده اسلامی است.

دریافت همه‌ی تصاویر نمایش داده شده در این جلسه

^* حسن پیرنیا (تاریخ ایران - قبل از اسلام، نشر نامک، ۱۳۸۷، ص ۱۰۲) می‌گوید: «مادران اسپارتی وقتی که پسران خود را به جنگ مشایعت می‌کردند، به آن‌ها می‌گفتند: «فرزند، با سپر یا بر سپر». یعنی فتح کن و با سپر آی یا کشته شو تا روی سپر -یعنی با احترام- نعش تو را به خانه آرند.»
البته من از این کلام استفاده‌ی خودم را کرده‌ام. کاری هم به مادران سربازان مرحوم اسپارتی ندارم!