رضا فرخی
شبکه «آی فیلم» عید فطر سال 8139 به صورت رسمی آغاز به کار کرد. این شبکه به عنوان رسانه ای عرب زبان برای پخش سریال های ایرانی که درعرض یک سال اخیر توانسته مخاطبان قابل توجهی از کشورهای منطقه را به خود جلب کند در طول همین یک سال اخیر شاهد به ثمر نشستن بخشی از اهداف خود بوده است.
به این صورت که سریال های این شبکه تلویزیونی تا حد قابل توجهی به نسبت مدت راه اندازی آن با توجه شهروندان و مخاطبان کشورهای عربی مواجه شده و از طرف دیگر در داخل کشور هم علی رغم پخش سریال های تکراری مخاطبان خوبی به دست آورده است.
اما دراین میان به نظر می رسد که «آی فیلم» به رغم اینکه درعرض یک سال گذشته کارنامه قابل قبولی داشته است اما باید به طور مداوم رویکردهای خود را هدف بازبینی قرار دهد تا مبادا در وادی ملال و روند یکنواخت اسیر شود. به ویژه که این شبکه ماهواره ای قرار است با شبکه های مختلف دنیا که بیشتر در قالب شبکه های سرگرم ساز هستند رقابت کند. برهمین راستا به نظر می رسد که «آی فیلم» دراین یک سال کارنامه ای با فراز و نشیب ها اما در مجموع مثبتی از خود ارائه داده است.
تبلور فرهنگ اسلامی
در آی فیلم
به عنوان نمونه آی فیلم در همان ماه های آغازین با پخش سریال های ایرانی توانست از سوی کشورهایی همچون لبنان و امارات و حتی قطر و ترکیه مخاطبان خوبی به دست آورد. مخاطبانی که نوعی تبلور فرهنگ اسلامی را بیش از دیگر شبکه های عرب زبان و یا دیگر شبکه های کشورهای اسلامی در شبکه «آی فیلم» می دیدند. درواقع یکی از رموز موفقیت «آی فیلم» فاصله گرفتن از تم غربی بود که امروزه حتی در سریال های خود کشورهای عربی هم دیده می شود. مثال بارز این موضوع را می توان درمجموعه شبکه های MBC عربستان بعینه مشاهده کرد. دراین شبکه عرب زبان که وابسته به پادشاهی سعودی است فیلم هایی پخش می شود که اغلب از محصولات غربی و به ویژه هالیوودی هستند وحتی دراکثر مواقع دیده می شود که این فیلم ها بدون اصلاح صحنه های ناسالم از سوی این شبکه پخش می گردند که همین باعث ایجاد تناقض فکری در مخاطب مسلمان می شود. علاوه بر این در بسیاری از سریال های محصول کشور ترکیه هم که این روزها از سوی برخی شبکه های فارسی زبان خارج نشین به نمایش گذاشته می شود غربی زدگی به طور مشخصی ملموس است.
چرا که اولا در این سریال ها ارتباطات انسانی کاملا شکل غربی دارند و به هیچ وجه در آنها اخلاق اسلامی در نظرگرفته نمی شود و دوم اینکه محتوای این سریال ها هیچ سنخیتی با محتوای مطلوب شهروندان یک جامعه مسلمان ندارد. در همین راستا به نظر می رسد که شبکه «آی فیلم» با استفاده از همین نقطه ضعف مهم بسیاری از شبکه های کشورهای منطقه توانسته جایی برای خود در بین شهروندان این کشورها پیدا کند.
نیاز به تغییر رویکرد و تولید منحصر به فرد
اما به هر صورت نباید از این مسئله هم چشم پوشی کرد که روند وسترنیزاسیون برخی کشورهای منطقه که در سیاست های خود نزدیکی به کشورهای غربی دارند همچنان ادامه خواهد داشت و همین مسئله فرصت بی بدیل را دراختیار شبکه آی فیلم قرار خواهد داد.
اما این موضوع به معنی آن نیست که روند کنونی همچنان بتواند موفقیت آمیز باشد. چرا که به هر تربیت روند کنونی شبکه «آی فیلم» بر مبنای پخش فیلم ها و سریال های نسبتا تکراری چند سال پیش قرار گرفته که این روند تا یک سال جواب داد، اما به نظر می رسد که از این پس باید روند خود را تغییر دهد. یعنی به طور مشخص شبکه ای مانند آی فیلم که تلاش دارد برای مخاطبان منطقه و حتی مخاطبان عرب زبان و فارسی زبان کل جهان به شبکه ای محبوب و تاثیرگذار و البته سرگرمی ساز تبدیل شود باید به سمت انحصار تولید برود. در واقع انحصار تولید به معنی آن است که در این شبکه باید تولیدات تازه تری که جدا از محصولات رسانه ملی باشد با توجه به جامعه آماری مخاطبانش و البته براساس معیارهای دینی و اسلامی تولید شود.
از سوی دیگر نمی توان انکار کرد که پخش دائم سریال های تکراری آن هم برای یک شبکه جهانی با اهداف گوناگون کوتاه مدت و بلندمدت مطلوب نیست و حتی می تواند به پاشنه آشیلی برای از دست دادن مخاطبانش تبدیل شود. در واقع باید به این موضوع اشاره داشت که شبکه ای همچون آی فیلم در صورتی می تواند به شبکه ای صاحب سبک در حوزه رسانه های سرگرمی ساز تبدیل شود که خود تولیداتی با رویکرد مشخص و روندی منحصر به فرد داشته باشد.
مارکی برای معرفی تولیدات فرهنگی ایران
باید دقت داشت که داشتن تولیداتی منحصر به فرد برای شبکه هایی همچون آی فیلم بسیار مهم تر از هر موضوع دیگری است. چرا که به دلایلی که به آن اشاره شد این شبکه نیازمند تولیدات انحصاری است که در آن فاکتورهای مذهبی مشخص مدنظر قرار داده شود. در واقع آی فیلم می تواند با داشتن محصولاتی که دارای تم مشخص با رعایت حدود مذهبی و البته فاکتور جذابیت هستند به یک مارک رسانه ای سرگرم کننده تبدیل شود. مارکی که در نهایت هم می تواند جایگاه تاثیرگذاری داشته باشد و هم می تواند برای ایران به عنوان یک اعتبار رسانه ای محسوب شود.
اما در کنار این موضوع درباره سریال ها، این شبکه بین المللی می تواند پتانسیل فوق العاده ای برای معرفی سینمای ایران به منطقه و جهان باشد. چرا که فیلم های ایرانی با توجه به برتری در سطح منطقه در صورت معرفی شدن از سوی شبکه ای مانند آی فیلم می تواند بیش از گذشته مطرح شود و اعتبار کسب کند. در واقع این موضوع یک برد چندجانبه است. از یک سو این شبکه، فیلم های سینمایی تازه پخش می کند و همین موضوع به بینندگان داخلی و خارجی آن خواهد افزود و در سوی دیگر ماجرا، این شبکه ویترینی برای سینمای ایران خواهد بود که این موضوع هم به نفع کلیت جامعه هنری به حساب می آید.
علاوه بر تمام این نکات باید به این مسئله هم توجه کرد که آی فیلم توانایی انتقال مسائل سیاسی همسو با سیاست های رسانه ای ایران را دارد. اما برای این کار لازم است که تکنیک های خاص رسانه ای به کار گرفته شود. چرا که در غیر این صورت به ماهیت سرگرمی ساز آن ضربه خواهد خورد و در این حالت این شبکه مخاطبان خود را از دست خواهد داد و دوباره بازگرداندن این مخاطبان سخت خواهد بود.
در این میان به نظر می رسد که برای انتقال مسائل سیاسی و تاثیرگذاری در این حوزه، آی فیلم باید به سمت تولید و پخش مستندهایی برود که هم فاکتور جذابیت را داشته باشد و هم بتواند مسائل سیاسی مختلف را به طور غیرمستقیم در قاب یک مستند به بیننده بیان کند.
در واقع آنچه که باید مدنظر داشت این است که شبکه آی فیلم نباید بخش خبری برجسته ای داشته باشد. چرا که این مسئله بازخورد مطلوبی از سوی مخاطب نخواهد داشت. در واقع بخش خبری برای یک شبکه سرگرمی ساز به مثابه عاملی مهم برای فراری دادن مخاطبان است و برای همین نباید به موضوع خبر و سیاست در قالب یک بخش مجزا در شبکه هایی همچون آی فیلم به طور برجسته ای پرداخته شود، بلکه این موضوع باید با شیوه های غیرمستقیم مورد توجه قرار گیرد.
در کنار این موضوع، جای برنامه های گفت وگوهای رو در رو (talk show) هر روزه در شبکه آی فیلم خالی است. گفت وگوهایی که می تواند منجر به جلب نظر بیشتر مخاطبان شود. به خصوص اگر این گفت وگوها با شخصیت های منطقه ای انجام گردد. چرا که این شبکه با توجه به این موضوع می تواند مخاطبان بیشتری در کشورهای منطقه داشته باشد.
به هر ترتیب باید توجه داشت که شبکه ای مانند آی فیلم با توجه به کارنامه فعلی خود در سالی که گذشت، در آینده می تواند با برنامه ای مشخص و تدوین شده به تدریج به اهداف و قله های مد نظر خود دست پیدا کند. هر چند که در عرف امروز رسانه های جهان، این کارشناسان ارتباطات هستند که می توانند استراتژی های مدونی را برای این شبکه تعیین کنند. به همین دلیل بدون تردید دانش آموختگان و کارشناسان حوزه ارتباطات باید بیش از گذشته در تعیین اهداف و برنامه های بلندمدت شبکه ای مانند آی فیلم مشارکت جویند.